Sinh ra ở Haddington, East Lothian, Scotland, Smiles là con trai của Janet Wilson ở Dalkeith và Samuel Smiles ở Haddington. Ông là một trong 11 đứa trẻ còn sống sót. Trong khi các thành viên trong gia đình ông theo giáo hội Trưởng lão Cải cách khắt khe, ông lại không theo giáo hội này. Ông theo học một trường địa phương cho đến khi 14 tuổi. Ông học nghề bác sĩ dưới sự hướng dẫn của Bác sĩ Robert Lewins.[1] Sự sắp xếp này giúp Smiles theo học ngành y tại Đại học Edinburgh vào năm 1829.[2] Tại đây, ông ngày càng quan tâm đến chính trị và trở thành người ủng hộ nhiệt thành cho Joseph Hume.

Cha ông mất trong đại dịch tả năm 1832, nhưng Smiles có thể tiếp tục việc học vì ông được mẹ ủng hộ. Bà điều hành cửa hàng tổng hợp nhỏ của gia đình với niềm tin rằng "Chúa sẽ nuôi sống". Tấm gương làm việc không ngừng nghỉ của bà để nuôi sống bản thân và 9 người em của ông đã tác động mạnh mẽ đến cuộc sống tương lai của Smiles, nhưng ông phát triển một góc nhìn nhân hậu và khoan dung đôi khi trái ngược với quan điểm của các bậc tiền bối trong giáo hội Trưởng lão Cải cách của mình.

Năm 1838, Smiles được mời làm biên tập cho tờ báo cải cách Leeds Times.[3] Ông dành 20 năm kế tiếp trong thành phố, chuyển đến sống trên Woodhouse Cliff vào năm 1847.[4]